Op 2 december 2017 schreef de Volkskrant dat kinderen van Gladio soldaten geen inzage kregen in de dossiers van hun overleden ouders. Gladio, ook wel het Stay Behind netwerk genoemd, is na de Tweede Oorlog in Europa en ook Nederland opgezet. Er is in Nederland weinig officieel bekend over het netwerk dat in de publiciteit kwam door wapenfondsen in de jaren tachtig. In andere Europese landen is van officiële zijde toegegeven dat Gladio bestond. Het Stay Behind netwerk was een geheim leger met geheime wapendepots en manschappen die in geval van een oorlog met de Sovjet-Unie pas in actie zou komen nadat de Russen Europa onder de voet hadden gelopen. De gedachte was namelijk dat de Sovjet legers te sterk zouden zijn voor de verzwakte Europese landen na de oorlog. Gladio ontstond voor zover bekend meteen na de oorlog in 1945 en voor de Koude Oorlog. Het heeft zijn wortels in het anticommunisme.
In het Volkskrant artikel wordt de zoektocht van een aantal Gladio soldaten beschreven. Naast de diverse boeken die over het netwerk geschreven zijn doen de kinderen archief onderzoek en inzageverzoeken bij de ministeries van Defensie en Algemene Zaken, de AIVD en de militaire inlichtingendienst MIVD. Ze stuiten op een muur van vaagheid. Een deel van het archief zou al vernietigd zijn. Defensie en Algemene Zaken stellen dat zij nog enkele documenten te hebben. De AIVD zegt over geen enkel document te beschikken.
De Gladio soldaten zouden aan de andere kant niet voorkomen in de archieven. De Volkskrant memoreert nog wel aan een schimmige oud-brigadegeneraal Hans Bosch die de afgelopen jaren in contact met een van de kinderen stukjes informatie zou doorbrieven van de voormalig Gladio soldaten. Onduidelijk is in welke hoedanigheid de oud-brigadegeneraal dit doet. Duidelijk is wel dat hij is ingeseind door het ministerie van Defensie. Hij zal dit dus niet als privé persoon doen, maar als onderdeel van het apparaat. Gedachte is waarschijnlijk de kinderen net genoeg informatie te geven dat ze zoet worden gehouden en het verhaal niet aan de grote klok zouden hangen. Mocht dat wel gebeuren loopt de overheid geen blauwtje want officieel is alles gesloten.
Het schetst een verkramptheid die in het algemeen plaatsvindt bij het doen van inzageverzoeken. De inlichtingendiensten en veel delen van de overheid geven eigenlijk nooit thuis al is de afgelopen jaren wel veel meer naar buitengekomen door inzageverzoeken. Zelf maakt de overheid in het algemeen niets openbaar of heel weinig gedateerd en oninteressant materiaal op de openbaarheidsdag alsof het een gunst is. Dat is de afgelopen decennia niet veranderd en de rechterlijke macht steunt daar de overheid op alle fronten in. Geheimhouding tot alle betrokkenen, hun kinderen en anderen overleden zijn is de normaalste zaak van de wereld.
Argument voor die misplaatste geheimzinnigheid is staats veiligheid. De openbaring van de documenten, zou de veiligheid van de staat in gevaar brengen. Daarom plakt de overheid meestal een termijn van bijna een eeuw op documenten die niet alleen vanuit historisch oogpunt, maar ook maatschappelijk en vanuit het perspectief van controle en toezicht op de overheid veel eerder moeten worden prijsgegeven. Schoothondje Nederland wijkt met die minimale openheid af van grote broer de Verenigde Staten waar veel documenten over zeer gevoelige politieke thema´s binnen enkele decennia openbaar worden gemaakt. Daardoor is er ook een levendig en fundamenteel debat over beslissingen en handelen van de overheid en het functioneren van inlichtingen- en veiligheidsdiensten.
Veiligheid van de staat is een nogal vreemd begrip want het is voor meerder uitleg vatbaar. Het zou kunnen slaan op het gevaar voor de integriteit van de staat, in principe gaat dat ons allemaal, als onderdanen. Het slaat echter ook op de veiligheid van het staatsapparaat zelf en daar maken normale burgers geen onderdeel van uit. Bij dossiers die decennia jaren oud zijn, kun je moeilijk spreken over de veiligheid van de staat als entiteit. Meestal maakt de staat dat ook niet duidelijk en blijft het vaag welke veiligheid er nu in het geding is. Het is logischer te veronderstellen dat in het algemeen de veiligheid van het staatsapparaat in het geding is. Een recent voorbeeld daarvan is het onderzoek naar operatie Zwarte Tulp.
Een onderzoekster van het International Tracing Service (ITS) in Duitsland, een instituut van het Rode Kruis dat onderzoek doet naar en archieven beheert van de Holocaust presenteerde recentelijk presenteerde haar onderzoek naar operatie Zwarte Tulp. De operatie bestond eruit om net na de Tweede Wereldoorlog Nederland te zuiveren van Duisters en Oostenrijkers, waarbij geen onderscheid werd gemaakt of mensen wel of niet met de Nazi´s hadden gecollaboreerd. Deze werden gevangengezet in kampen om te worden gedeporteerd. Een van die kampen werd zelfs geleid door een voormalig leider van kamp Westerbork. Otto Frank, vader van Anne Frank, stond ook op de nominatie om te worden gedeporteerd. De Behandeling van de Duitsers en Oostenrijkers in Nederland heeft veel weg van de wijze waarop voor de oorlog vluchtelingen, waaronder veel joden, uit Duitsland werden behandeld.
De medewerker van het ITS heeft bij haar onderzoek geen gebruik kunnen maken van archieven van de Nederlandse staat want die heeft een groot deel van de documenten over operatie Zwarte Tulp vernietigd. Dat is niet toevallig, want niet de veiligheid van de staat, maar het handelen van de staat is hierbij in het geding. Bij veel van dit soort gebeurtenissen gaat het over de wijze waarop de staat burger- en mensenrechten al dan niet heeft gerespecteerd. Naast operatie Zwarte Tulp zijn er vele voorbeelden zoals de politionele acties in Nederlands Indië en de wijze waarop met sympathisanten van het communisme is omgegaan.
De staat heeft dus iets te verbergen en vernietigt daarom dossiers of zet deze zo lang achter slot en grendel zodat ze in vergetelheid geraken. Met de veiligheid van de staat heeft het niets meer te maken, wel met een rechtstaat die niet gecontroleerd wenst te worden. En dat is schadelijk voor die rechtstaat en het vertrouwen. Wie het geweldsmonopolie in handen heeft en kan beslissen over het leven van burgers moet daar in volle openheid verantwoording afleggen, ook als dat ongunstig uitpakt voor het staatsapparaat.
https://www.volkskrant.nl/buitenland/kinderen-willen-erkenning-voor-ouders-die-klaar-stonden-voor-ultrageheim-verzet-tegen-russen~a4542830/
https://www.volkskrant.nl/binnenland/hun-vaders-deden-iets-heel-geheims-voor-de-overheid-maar-wat~a4542717/
https://www.burojansen.nl/migratie/vluchtelingen-toen-en-nu/
http://www.faqt.nl/recent/hoe-vader-anne-frank-staatsvijand-werd/